Dialog społeczny oparty na wiedzy cz. I
Dialog społeczny oparty na wiedzy. /cz. I/
Departament Dialogu i Partnerstwa Społecznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w latach 2008 – 2009 realizował Projekt Systemowy „Poprawa funkcjonowania systemu dialogu społecznego oraz wzmocnienie instytucji i uczestników dialogu społecznego". Z przeprowadzonych badań wynikał jeden podstawowy wniosek: wiedza uczestników na temat dialogu społecznego oraz zagadnień z nim związanych jest bardzo często niedostateczna. Problem ten występował zarówno na poziomie zakładowym jak i ponadzakładowym. W podsumowaniu projektu znalazły się także następujące stwierdzenia:
- jednym z powodów deficytu dialogu społecznego na poziomie zakładów pracy jest niewystarczająca wiedza pracowników na temat dialogu społecznego oraz dostępnych sposobów reprezentacji załogi,
- brak wiedzy pracowników na temat przebiegu i efektów dialogu społecznego w zakładzie pracy, w którym są zatrudnieni, przyczynia się do poczucia, ze ich interesy nie są reprezentowane,
- pracownicy dosyć często przypisują działaczom związków zawodowych nieskuteczność, a pracodawcom – brak dbałości o interesy całej załogi,
- niedostateczna wiedza obywateli o przebiegu i efektach dialogu społecznego obniża jego znaczenie w komunikacji pomiędzy władzą a społeczeństwem oraz godzenia interesów stron i dobra publicznego.
Przedstawione stwierdzenia uzasadniają konieczność stałego szkolenia i podnoszenia wiedzy na temat dialogu społecznego. W niniejszym cyklu spróbujemy przedstawić Państwu najważniejsze tematy związane z dialogiem społecznym.
I. Geneza i pojęcie „Dialogu Społecznego".
1. Geneza.
Już Jednolity Akt Europejski z 1986 roku określa „Dialog społeczny" jako pojęcie prawne w prawie europejskim. W artykule 118b czytamy: Komisja podejmuje starania mające na celu rozwój dialogu między partnerami społecznymi na poziomie europejskim, co mogłoby, jeśli takie byłoby pragnienie obu stron, prowadzić do nawiązania stosunków umownych." Pojęcie to następnie wprowadzone zostało do ustawodawstwa w krajach Unii Europejskiej. Obecnie „Dialog społeczny" jest określeniem powszechnie stosowanym w dziedzinie zbiorowych stosunków pracy.
Również w Polsce dialog społeczny jest pojęciem prawnym, a w preambule do Konstytucji czytamy: „(...) ustanawiamy Konstytucję Rzeczpospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot (...)".
2. Podstawy prawne „Dialogu społecznego" w Polsce.
Wprawdzie Preambuła nie ma mocy wiążącej jak inne zapisy Konstytucji, ale służy jako wskazówka przy interpretacji zapisów ustawy zasadniczej. Rolę dialogu między partnerami społecznymi potwierdza art. 20, który wymienia go jako jeden z fundamentów naszego ustroju gospodarczego.
Art. 20 - Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.
Swobodę tworzenia i działania organizacji partnerów społecznych, czyli związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników oraz organizacji pracodawców, gwarantuje art. 12 Konstytucji.
Art. 12 - Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji.
Zakres wolności zrzeszania się określa art. 59 Konstytucji RP, który przyznaje związkom zawodowym i organizacjom pracodawców prawo do rokowań (również w celu rozwiązania sporów zbiorowych) oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień. Przyznaje również związkom zawodowym prawo do strajków i innych protestów.
Art. 59.1 - Zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców.
Art. 59.2 - Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień.
Art. 59.3 - Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne ustawa może ograniczyć prowadzenie strajku lub zakazać go w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach.
Art. 59.4 - Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe.
Konstytucja gwarantuje również wszystkim prawo do manifestowania poglądów w pokojowy sposób.
Art. 57. - Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa.
Konstytucyjne prawa i wolności przedstawione powyżej zostały doprecyzowane w:
● Ustawie z dnia 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych;
- Ustawie z dnia 23 maja 1991 roku o organizacjach pracodawców;
- Ustawie z dnia 23 maja 1991 roku o rozwiązywaniu sporów zbiorowych;
- Dziale Jedenastym Kodeksu pracy dotyczącym układów zbiorowych pracy;
- Ustawie z dnia 6 lipca 2001 roku o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego;
- Ustawie z dnia 5 lipca 1990 roku Prawo o zgromadzeniach;
- Innych ustawach powołujących zinstytucjonalizowane formy dialogu społecznego.
3. Pojęcie.
Dialog społeczny nie ma przyjętej krajowej definicji. „Sensu stricto" rozumiany jest jako całokształt wzajemnych relacji pomiędzy reprezentantami pracowników (związki zawodowe, reprezentacja załogi) oraz pojedynczymi pracodawcami, grupą pracodawców lub ich organizacjami. Żeby mówić o dialogu społecznym konieczny jest w nim udział przedstawicieli pracowników, a więc reprezentantów „społeczności" oraz pracodawców lub ich organizacji. Jeżeli w dialogu nie biorą udziału partnerzy społeczni, to nie powinno się mówić o dialogu społecznym.
Jeżeli w dialogu społecznym uczestniczą tylko przedstawiciele pracowników i pracodawcy to mamy do czynienia z tzw. dialogiem dwustronnym. Oprócz przedstawicieli pracowników i pracodawców w dialogu w sprawach o charakterze społecznym i gospodarczym może brać udział rząd (dialog trójstronny), a także inne podmioty, takie jak władze administracyjne lub samorządowe (dialog wielostronny).
Dialog społeczny może mieć charakter zinstytucjonalizowany (sformalizowany) lub pozainstytucjonalny.
O dialogu zinstytucjonalizowanym mówimy wtedy, gdy negocjacje zbiorowe są prowadzone przez specjalnie powołane do tego celu instytucje, rady czy komisje działające na podstawie aktów prawnych lub przyjętych porozumień. Udział w pracach takich instytucji jest ograniczony do kilku najbardziej reprezentatywnych organizacji związków zawodowych i pracodawców, które mogą realnie wpływać na zachowania swoich członków i skłonić ich do zastosowania się do ustaleń ciała trójstronnego.
Pozainstytucjonalny dialog może być realizowany poprzez zawieranie układów zbiorowych pracy oraz konsultacje i opiniowanie, wynikające z ustawodawstwa ich dotyczącego. Możliwe jest tu tworzenie dialogu obywatelskiego z udziałem organizacji pozarządowych. Częstą formą dialogu niesformalizowanego - zwłaszcza w razie zagrożenia konfliktami społecznymi - są kontakty doraźne nazywane dialogiem incydentalnym. Ma on miejsce poza kontaktami zinstytucjonalizowanymi.
4. Szczeble (poziomy) dialogu.
Dialog społeczny może być metodą wzajemnych kontaktów między partnerami na różnych poziomach (szczeblach). Wyróżnia się następujące szczeble dialogu:
● Dialog międzynarodowy – dialog społeczny prowadzony przez międzynarodowe organizacje pracowników i pracodawców oraz ich stowarzyszenia o różnorodnym charakterze,
● Dialog krajowy – prowadzony w danym państwie na szczeblu centralnym, najczęściej poprzez instytucje dialogu, takie jak rady społeczno-gospodarcze ( w polsce Trójstronna Komisja ds. Społeczno-Gospodarczych),
● Dialog branżowy – dotyczy zagadnień określonego sektora gospodarki narodowej, prowadzony jest za pośrednictwem instytucji sformalizowanych w różnym stopniu, w Polsce trójstronne zespoły branżowe, instytucje dialogu dwustronnego,
● Dialog regionalny – prowadzony na obszarze określonego regionu lub innej jednostki, dotyczacy problemów danego obszaru, w Polsce: wojewódzkie komisje dialogu społecznego,
● Dialog zakładowy – obejmuje bezpośrednie kontakty pracodawców z reprezentantami zakładowych organizacji związkowych,rad pracowników lub innych przedstawicielstw pracowniczych, bez udziału przedstawicieli administracji państwowej.
W następnym odcinku cyklu szerzej omówimy poszczególne poziomy dialogu społecznego.
