Dialog społeczny oparty na wiedzy. /cz. II/
Dialog społeczny oparty na wiedzy. /cz. II/
W pierwszej części omówiliśmy ogólnie poziomy dialogu społecznego. W tej części zajmiemy się bliżej tą tematyką.
Ogólnie można powiedzieć, że dialog społeczny prowadzony jest na tych poziomach, na których występują podmioty tego dialogu, wyposażone w kompetencje do jego prowadzenia w określonych formach. Poziom dialogu społecznego zależy wiec od istnienia partnerów społecznych upoważnionych do prowadzenia go w określonych sprawach oraz od istnienia przedmiotu dialogu. Na każdym więc poziomie muszą w nim uczestniczyć związki zawodowe i pracodawca lub organizacje pracodawców. Jak wspomniano już wcześniej rozróżniamy następujące poziomy (szczeble) dialogu społecznego:
1. Dialog europejski.
Odbywa się on na poziomie Unii Europejskiej. Początkowo, od 1985 r. uczestniczyły w nim trzy organizacje pracodawców i związków zawodowych zwane europejskimi partnerami społecznymi. Były to: Unia Konfederacji Przemysłu i Pracodawców Europy (UNICE), reprezentująca pracodawców sektora prywatnego, która od 2007 roku przyjęła nazwę Konfederacja Europejskiego Biznesu (BUSINESSEUROPE), Centrum Europejskie Przedsiębiorstw Publicznych (CEEP) reprezentujące pracodawców sektora publicznego i Europejska Konfederacja Związków Zawodowych (CESETUC) reprezentująca pracowników. Na obecną chwilę liczba europejskich partnerów społecznych powiększyła się o takie organizacje jak: Unia Europejska Rzemiosła oraz Małych i Średnich Przedsiębiorstw (UEAPME), Europejska Konfederacja Związków Zawodowych Kadr Kierowniczych (CEC) oraz Europejska Rada Kadry Zawodowej i Kierowniczej (EUROCADRES) stowarzyszona z Europejską Konfederacją Związków Zawodowych.
Organizacje europejskich partnerów społecznych są konsultowane w procesie przygotowywania aktów prawnych Unii Europejskiej. Ponadto regularnie odbywają spotkania i prowadzą między sobą dialog społeczny. Zgodnie z prawem unijnym europejscy partnerzy społeczni mają możliwość zawierania porozumień, które Rada może przyjąć jako dyrektywy Unii Europejskiej. W tym trybie zawarto już trzy porozumienia, które później stały się dyrektywami:
- Dyrektywa nr 96/34/CE Rady z 3.06.1996 r. w sprawie urlopu rodzicielskiego, zmieniona w 2009 roku,
- Dyrektywa nr 97/81/CE Rady z 15.12.1997 r. w sprawie pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy,
- Dyrektywa nr 99/70/CE Rady z 28.06.1999 r. w sprawie umów o pracę na czas określony.
Ponadto UNICE, CEEP, CES, UEAPME podpisały porozumienia nie wiążące prawnie, które mogą być wprowadzone w życie w krajach członkowskich UE przez krajowych partnerów społecznych, będących członkami europejskich organizacji, sygnatariuszy tych porozumień. Są to:
- Europejskie Porozumienie Ramowe w sprawie telepracy (6.07.2002 r.),
- Autonomiczne Porozumienie Ramowe dot. stresu związanego z pracą (8.10.2004 r.)
- Autonomiczne Porozumienie Ramowe dot. nękania i przemocy w pracy (26.04.2007 r.)
2. Dialog krajowy.
Dialog społeczny na poziomie krajowym realizowany jest w oparciu o Trójstronną Komisję do Spraw Społeczno-Gospodarczych. W art.1 ustawy z dnia 6.07.2001 r. czytamy, że stanowi ona „...forum dialogu społecznego prowadzonego dla godzenia interesów pracowników, interesów pracodawców oraz dobra publicznego. Celem działalności Komisji jest dążenie do osiągnięcia i zachowania pokoju publicznego. Do kompetencji Komisji należy prowadzenie dialogu społecznego w sprawach wynagrodzeń i świadczeń społecznych lub gospodarczych, a także realizacja zadań określonych w odrębnych ustawach..."
W skład Komisji Trójstronnej wchodzą przedstawiciele strony rządowej, strony pracowników i strony pracodawców.
Stronę rządową reprezentują w Komisji przedstawiciele Rady Ministrów wskazani przez Prezesa Rady Ministrów.
Stronę pracowników reprezentują w Komisji reprezentatywne na poziomie krajowym organizacje związków zawodowych:
- Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność",
- Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych,
- Forum Związków Zawodowych.
Strona pracodawców reprezentowana jest w Komisji przez reprezentatywne na poziomie krajowym organizacje pracodawców:
- Pracodawcy Rzeczpospolitej Polskiej,
- Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych „Lewiatan",
- Związek Rzemiosła Polskiego,
- Business Centre Club – Związek Pracodawców.
W skład Komisji Trójstronnej z głosem doradczym wchodzą także przedstawiciele Narodowego Banku Polskiego, Głównego Urzędu Statystycznego oraz przedstawiciele samorządu terytorialnego wskazani przez stronę samorządową Komisji Wspólnej Rządu i samorządu Terytorialnego.
Zadania komisji to:
1. Prowadzenie dialogu społecznego w sprawach wynagrodzeń i świadczeń społecznych oraz w innych sprawach społecznych i gospodarczych,
2. Rozpatrywanie spraw o dużym znaczeniu społecznym lub gospodarczym wniesionych pod obrady komisji przez jedną ze stron, jeżeli uzna ona, ze jej rozwiązanie jest ważne dla zachowania ładu społecznego,
3. zawieranie wspólnych porozumień, których przedmiotem są wzajemne zobowiązania stron służace godzeniu interesów pracowników, pracodawców, dobru publicznemu oraz osiąganiu i zachowaniu pokoju społecznego,
4. Udział w pracach nad projektem ustawy budżetowej – możliwość opiniowania wybranych wielkości makroekonomicznych stanowiących podstawę do opracowania budżetu państwa, a następnie założeń i projektu na kolejny rok.
Kompetencje Komisji:
1. Realizacja zadań określonych w ustawie z 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw.
2. Udział w pracach nad ustaleniem minimalnego wynagrodzenia za pracę – ustawa z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę,
3. Udział w uzgadnianiu kryteriów dochodowych oraz ich relacji do minimum egzystencjonalnego w związku z ustawą z 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej,
4. Uzgadnianie zwiększenia wskaźnika waloryzacji rent i emerytur na rok następny zgodnie z ustawą z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
5. Uzgadnianie kwot zasiłków rodzinnych oraz wysokości świadczeń rodzinnych zgodnie z ustawą z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych.
Schemat działania Trójstronnej Komisji.
1. Najważniejszym organem Komisji jest Posiedzenie plenarne zwoływane przez przewodniczącego na wniosek Prezydium nie mniej niż raz na dwa miesiące, w którym zasiadają członkowie oraz z głosem doradczym przedstawiciele NBP, GUS, samorządu terytorialnego, NGO
2. Przewodniczący i wiceprzewodniczący Komisji tworzą jej Prezydium, do zadań którego należy kierowanie pracami Komisji, kierowanie prac do odpowiednich zespołów problemowych lub WKDS, przygotowywanie posiedzeń plenarnych; każda organizacja wyznacza też sekretarza Komisji Trójstronnej.
3. Zespoły problemowe tworzą przewodniczący i po dwóch przedstawicieli każdej organizacji; członkowie zespołów problemowych oprócz przewodniczącego nie muszą być członkami komisji.
4. W przypadku spraw o dużym znaczeniu społecznym i gospodarczym dla danego regionu Trójstronna Komisja ds. Społeczno-Gospodarczych może przekazać je Wojewódzkim Komisjom Dialogu Społecznego.
Skład Prezydium:
Przewodniczący Komisji - Władysław Kosiniak-Kamysz - Minister PiPS,
Wiceprzewodniczący: - Piotr Duda - NSZZ „Solidarność",
- Jan Guzy - OPZZ,
- Tadeusz Chwałka – FZZ,
- Andrzej Malinowski - Pracodawcy RP,
- Henryka Bochniarz - PKPP „Lewiatan",
- Jerzy Bartnik - Związek Rzemiosła Polskiego,
- Wojciech Warski – BCC-ZP.
Podsumowanie:
Dwanaście lat funkcjonowania Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych zmusza do podsumowań i refleksji. Wydaje się że dialog społeczny na szczeblu krajowym jest ograniczony przez niski poziom kapitału społecznego, niską aktywność obywatelską oraz niski poziom sterowności systemu społecznego. Dlatego bez dokonania istotnych zmian w funkcjonowaniu Komisji dalszy rozwój dialogu społecznego będzie ograniczony. Potrzebne są zmiany systemowe, potrzebna jest nowa jakość i zwiększenie uprawnień Komisji, a wśród nich:
- prawo wnoszenia inicjatywy ustawodawczej,
- możliwość dysponowania częścią środków finansowych z Europejskiego Funduszu Społecznego na zadania zlecone organizacjom przez rząd,
- wpływ na kontrolę wydatkowania środków finansowych z Funduszu Pracy i Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
- wzrost roli i znaczenia oraz uprawnień Wojewódzkich Komisji Dialogu Społecznego.
Nadszedł już chyba czas, by Komisja Trójstronna Przestała być tylko forum wymiany poglądów i racji stron. Musi się ona stać instytucją, która odgrywać będzie znaczącą rolę w systemie społeczno-politycznym i gospodarczym kraju, tak jak ma to miejsce w innych państwach Unii Europejskiej.
3. Dialog regionalny.
Instytucjami regionalnego dialogu społecznego są Wojewódzkie Komisje Dialogu Społecznego (WKDS). Komisję taką powołuje wojewoda na na wspólny wniosek co najmniej jednej organizacji związkowej oraz co najmniej jednej organizacji pracodawców reprezentatywnych w rozumieniu przepisów ustawy o komisji Trójstronnej. Wojewódzkie Komisje Dialogu Społecznego wyrażają opinie:
- w sprawach objętych zakresem zadań związków zawodowych lub organizacji pracodawców będących w kompetencji administracji rządowej i samorządowej z terenu województwa,
- w sprawach o zasięgu wojewódzkim, przekazanych przez komisje Trójstronną,
- w sprawach społecznych lub gospodarczych powodujących konflikt między pracodawcami i pracownikami, jeżeli WKDS uzna te sprawy za istotne dla zachowania spokoju społecznego.
Na wspólny wniosek strony pracowników i pracodawcy marszałek województwa jest obowiązany przedstawić WKDS do zaopiniowania projekt strategii rozwoju województwa. Wojewódzka Komisja Dialogu Społecznego zrzesza przedstawicieli:
- wojewody – jako strona rządowa,
- organizacji związkowych, członków Komisji Trójstronnej - strona pracowników,
- organizacji pracodawców, członków Komisji Trójstronnej - strona pracodawców,
- marszałka województwa – jako strona samorządowa.
WKDS może zapraszać do udziału w posiedzeniach przedstawicieli powiatów i gmin z terenu województwa. Członków komisji wojewódzkiej powołuje i odwołuje wojewoda, który wchodzi w jej skład jako przewodniczący.
4. Dialog branżowy i zakładowy.
Na poziomie branżowym i zakładowym prowadzony jest dialog społeczny między związkami zawodowymi a organizacjami pracodawców lub pracodawcą. Najważniejsze są tu działania w negocjacjach/rokowaniach układów zbiorowych pracy i w zakresie prowadzenia sporów zbiorowych pracy. Działania te należą wyłącznie do kompetencji związków zawodowych, których działalność ma duże znaczenie dla istnienia i rozwoju zbiorowych stosunków pracy, szczególnie w zakresie tworzenia nowych rozwiązań w prawie pracy. Stąd niepokojąca jest tendencja malejącego uzwiązkowienia w Polsce. Bez działalności związków, które reprezentują i bronią praw i interesów pracowników uboższa byłaby także praktyka stosowania prawa pracy.
Zakres problemów, które mogą być przedmiotem dialogu na szczeblu zakładowym może być bardzo szeroki. W praktyce w odpowiedzialnym dialogu mogą to być wszystkie sprawy, które nurtują załogę zakładu pracy, jak również te, które pracodawcy utrudniają działalność na konkurencyjnym rynku. W dialogu zakładowym z reguły dominują następujące tematy:
- negocjacje Zakładowych Układów Zbiorowych Pracy lub regulaminów wynagradzanie w zakładach zatrudniających co najmniej 20 pracowników i w których działa zakładowa organizacja związkowa,
- rozwiązywanie sporów zbiorowych,
- negocjowanie wskaźnika wzrostu wynagrodzeń,
- regulamin Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych,
- regulamin pracy,
- BHP oraz ochrona warunków pracy,
- respektowanie uprawnień związków zawodowych.
Istnieje również szereg czynników utrudniających dialog społeczny w zakładzie pracy. Piotr Rykala w referacie „Dialog społeczny w Kompanii Węglowej" zalicza do nich m.in.:
- liczba organizacji związkowych, co utrudnia wypracowanie wspólnego, jednolitego stanowiska,
- licytacja żądań związków zawodowych (chęć „pokazania" się załodze) i patrzenie na dialog przez pryzmat interesów swoich członków,
- upolitycznienie związków zawodowych, co powoduje, że często w walkę o sprawy pracownicze wplatane są różne cele lokalne a nawet polityczne.
- Wzajemny brak zaufania partnerów społecznych w zakładzie pracy,
- brak partnerskiego traktowania strony związkowej przez pracodawców,
- nie przestrzeganie zapisów ustawy o związkach zawodowych,
- brak szacunku dla odmienności poglądów,
- brak woli i gotowości do wypracowywania kompromisu,
- nieumiejętność przyznania się do błędów,
- niedostateczne zaplecze eksperckie, szczególnie po stronie eksperckiej.
Do tego katalogu należałoby dodać jeszcze jeden czynnik - pozorowanie dialogu społecznego przez stronę pracodawcy.
Żeby dialog społeczny był skuteczny, a nie fikcją musi spełnionych być kilka istotnych warunków. Dariusz Potyrała w referacie „Dialog jako narzędzie współpracy partnerów społecznych" wskazuje, że są to m.in.:
- niezależność organizacji pracowników i pracodawców,
- istnienie odpowiednich struktur organizacyjnych oraz reprezentatywność i zdolność przenoszenia ustaleń na niższy poziom organizacji,
- uzyskanie legitymizacji do prowadzenia dialogu,
- występowanie równowagi między partnerami, w tym ich równość wobec prawa,
- przyjęcie zasady wzajemnego zaufania, poszanowania oraz prowadzenie dialogu w dobrej wierze,
- wola i gotowość do wspólnych działań wszystkich stron dialogu w celu wypracowania kompromisu, zgodność przynajmniej w sprawach podstawowych, racjonalna elastyczność stanowisk,
- zobowiązanie stron do przestrzegania przyjętych ustaleń i zawartych porozumień,
- ustalenie obszaru kompetencyjnego dialogu oraz jego formy w kontekście możliwości podejmowania wiążących decyzji,
- określenie i akceptacja zasad działania w oparciu o podstawy prawne, regulaminy, kodeksy postępowań oraz inne stosowane procedury.
Dialog społeczny w zakładzie pracy prowadzony jest nie tylko ze związkami zawodowymi. Od marca 2006 roku pracodawcy prowadzą go także z Radami Pracowników, które powstały w szeregu zakładach pracy na podstawie Ustawy z dnia 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i konsultowaniu z nimi informacji. Pracodawca w ramach procedury informowania i konsultowania jest zobowiązany do przekazywania Radzie Pracowników informacji dotyczących aktualnej i przewidywanej działalności i sytuacji zakładu pracy. Pracodawca winien konsultować z radą sprawy związane ze zmianami w strukturze organizacyjnej, organizacji pracy oraz problematyki zatrudnienia.
Dialog zakładowy oczami związkowów:
Poniżej prezentujemy kilka wypowiedzi działaczy związkowych na temat dialogu zakładowego:
- początek dialogu społecznego ma miejsce na szczeblu zakładu pracy. To tu bezpośrednio krzyżują się interesy pracownika i pracodawcy. Tu zasady przejrzyste, każda ze stron ma określone cele. Pracownik chce uzyskać jak najwyższe wynagrodzenie lub inne świadczenia, pracodawca natomiast najwyższą efektywność przedsiębiorstwa uwzględniając w tym czynnik najważniejszy – prace ludzką,
- uczestnicy dialogu na poziomie zakładowym nie zawsze muszą znać procesy jakimi rządzi się dialog w skali makro,
- skuteczny dialog na tym poziomie zależy od wielu czynników, takich jak:
- rodzaj przedsiębiorstwa (państwowe czy prywatne),
- liczba pracowników,
- kondycja finansowa przedsiębiorstwa,
- obecność związków zawodowych lub innych organizacji reprezentujących
załogę,
- stosunek pracodawcy do wobec pracowników i ich reprezentantów,
- wiedza i doświadczenie w prowadzeniu negocjacji,
- istnieją czynniki niesłusznie lekceważone i uznawane za mało istotne w procesie dialogu, takie jak: uczciwość, szczerość, poszanowanie partnera, zachowanie wysokich standardów w zakresie kultury prowadzenia rozmów,
- zwiększenie w zakładzie (do pewnych granic) udziału pracowników w współzarządzaniu przedsiębiorstwem powoduje nawiązanie poczucia wspólnoty interesów. Świadomość możliwości wpływania na losy firmy, tkwiąca w pracownikach jest nieoceniona w sytuacjach kryzysowych. Pozwala to uzyskać korzyści niewymierne, np. „spokój społeczny" , który wymiernie przekłada się m.in. na wydajność pracy,
- w interesie stron powinno być, by osoby uczestniczące w rozmowach były do tych rozmów merytorycznie przygotowane zarówno od strony zawodowej jak i technik prowadzenia negocjacji,
- uznanie związkowca za równorzędnego partnera do rozmów jest jeszcze dla większości pracodawców kwestią odległej przyszłości. Trudno im zrozumieć, że podstawą ustroju Rzeczpospolitej jest społeczna gospodarka rynkowa opierająca się m.in. na dialogu i współpracy partnerów społecznych. (Konstytucja RP)
