Dialog społeczny oparty na wiedzy /cz. IV/
Dialog społeczny oparty na wiedzy. /cz. IV/
Warunki i cele dialogu społecznego
1. Warunki dialogu społecznego
Istnieją określone warunki, które muszą być spełnione, aby dialog trójstronny mógł istnieć i należycie spełniać swoją rolę w praktyce. W literaturze jest mowa o dwóch rodzajach warunków: warunki ustrojowe i warunki skutecznego dialogu.
a/ Warunki ustrojowe.
Dialog społeczny może istnieć właściwie działać, gdy spełnione są określone warunki o charakterze ustrojowym. Warunkiem koniecznym jest istnienie w państwie ustroju demokratycznego, który gwarantuje i respektuje prawo i wolność człowieka, szczególnie zaś prawo do swobodnego zrzeszania się. Kolejnym warunkiem jest istnienie gospodarki rynkowej i rynku pracy, na którym mogą występować partnerzy społeczni: z jednej strony związki zawodowe i inni reprezentanci pracowników, a z drugiej pracodawcy i ich organizacje.
Należy zwrócić uwagę na istnienie następującej zależności: dialog społeczny wymaga spełnienia wymienionych wcześniej warunków politycznych i ekonomicznych, a równocześnie sam sprzyja rozwojowi ekonomicznemu, ograniczając konflikty zbiorowe lub umożliwiając ich rozwiązanie. By to jednak osiągnąć muszą być spełnione kolejne warunki, a mianowicie; samodzielność podmiotów i ich wzajemna niezależność, określenie przedmiotu dialogu i istnienie woli dojścia do wspólnych uzgodnień.
Wymienione warunki ustrojowe zaistniały w Polsce stosunkowo niedawno, bo po 1989 roku. Można więc śmiało powiedzieć, że dialogu społecznego dopiero się uczymy. Stąd powinniśmy dążyć do poznania problemów i uregulowań prawnych dialogu społecznego w tych krajach w których warunki te istnieją od dawna. Jako państwo członkowskie Unii Europejskiej zobowiązani jesteśmy do stosowania rozwiązań prawa europejskiego. W dziedzinie zbiorowych warunków pracy i dialogu społecznego prawo europejskie reguluje tylko pewien zakres zagadnień.
Spełnienie warunków ustrojowych sprawia, że w danym kraju mogą istnieć partnerzy społeczni. Sama teoretyczna możliwość jednak nie wystarcza. W praktyce partnerzy społeczni muszą powołać związki zawodowe i organizacje pracodawców, a w przypadku dialogu trójstronnego Państwo musi wyrazić chęć uczestniczenia w takim dialogu.
b/ Warunki skutecznego dialogu.
Drugą grupą warunków są te, których spełnienie pozwala na skuteczne prowadzenie dialogu. Warunki te dotyczą podmiotów biorących udział w dialogu trójstronnym oraz przedmiotu tego dialogu. Formułuje się je na podstawie doświadczeń krajów zachodnich i MOP. Wszędzie o możliwości funkcjonowania trójstronności przesądzają:
- samodzielność podmiotów i ich wzajemna niezależność,
- określenie przedmiotu negocjacji (co nie mniej ważne),
- istnienie politycznej woli wspólnych uzgodnień.
Związki zawodowe, organizacje pracodawców i państwo muszą stanowić trzy odrębne, niezależne strony, o wyraźnie określonych funkcjach, powinny być wystarczająco silne i dobrze zorganizowane, a partnerzy społeczni muszą mieć wolę współpracy. Trwały spokój społeczny osiąga się przy wzajemnie akceptowanej równowadze partnerów.
Przy przedmiocie dialogu społecznego i trójstronnego ważne jest by gospodarka była otwarta, czyli taka, że „jest coś do rokowania" dla partnerów, a państwo ograniczało się do zakreślania ram dialogu w dziedzinie stosunków społeczno-ekonomicznych, podlegających kompetencji tych partnerów.
W krajach Europy wschodniej warunki dotyczące partnerów społecznych nie są jeszcze w całości spełnione. Są oni w zasadzie niezależni i samorządni, ale nie są wystarczająco silni i dobrze zorganizowani. Nie ma między nimi także niezbędnej równowagi. Związki zawodowe mają silną pozycję w sektorze państwowym, natomiast w sektorze prywatnym są praktycznie nieobecne. Należy zwrócić także uwagę na duże rozdrobnienie związków zawodowych i malejący poziom uzwiązkowienia, co powoduje szereg problemów. Dotyczą one:
- reprezentatywności związków zawodowych,
- identyfikacji partnerów społecznych (nie zawsze udaje się odejść związkom od działalności politycznej, co utrudnia prowadzenie związkowej działalności statutowej).
Innym jeszcze problemem jest poziom odpowiedzialności partnerów i często występująca różnica między deklaracjami i polityczną wolą skutecznego dialogu, który nie zawsze jest uczciwy i rzeczowy.
2. Cele dialogu społecznego.
Dialog społeczny zapewnia porozumienie partnerów społecznych, możliwość tworzenia nowych rozwiązań w prawie pracy oraz powstanie i utrzymanie pokoju społecznego w zakładzie pracy.
Dialog społeczny umożliwia zachowanie spokoju społecznego. Jego formy pozwalają skutecznie zapobiec sporom i konfliktom zbiorowym, a w razie ich powstania umożliwiają ich rozwiązanie.
Celem dialogu społecznego jest to, żeby zbiorowe stosunki pracy nie były regulowane odgórnie przez państwo. W zakresie trzeba zostawić dużą swobodę działania pracodawcom i związkom zawodowym. Partnerzy społeczni lepiej znają realia gospodarcze i mogą podejmować właściwe decyzje, a uzgodnione między nimi rozwiązania są bardziej wartościowe niż regulacje narzucone przez władzę i mają większe szanse realizacji. W systemie gospodarki rynkowej Państwo nie ma monopolu na decyzje w sprawach gospodarczych, ważna role mają tu do spełnienia organizacje pracowników i pracodawców.
Podsumowanie
Dialog społeczny jest coraz szerzej stosowany w codziennej działalności partnerów społecznych, tj. związków zawodowych, organizacji pracodawców, a także rządu i innych podmiotów.
W Polsce istnieje już bogata i zróżnicowana praktyka dialogu społecznego prowadzonego na różnych poziomach, przez partnerów społecznych z udziałem państwa, a czasem również innych podmiotów. Podmiotem tego dialogu są nie tylko szeroko rozumiane warunki pracy i wynagrodzenia, ale także inne zagadnienia dotyczące pracy i wzajemnych stosunków między partnerami.
Istniejąca praktyka dialogu doprowadziła do powstania instytucji tego dialogu, wśród których największe znaczenie ma Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkie komisje dialogu społecznego.
Idea i praktyka dialogu społecznego w Polsce osiągnęła już dość wysoki poziom. I jest już mocno zakorzeniona w przepisach prawa, wpisując się w tradycję dialogu społecznego rozwijanego od lat w państwach Unii Europejskiej.
